نقطه کوبی یا دات ماندالا چیست؟
نقطه کوبی یا دات ماندالا (Dot Mandala) یکی از هنرهای اصیل و سنتی در نقاشی است. درواقع نقطه‌کوبی هنر نقاشی با نقطه‌های کوچک، بزرگ و دقیق است. این هنر را می‌توان جز نقاشی نقطه‌ای نیز حساب کرد. نقطه‌کوبی بیشتر با طرح‌های ماندالا رایج است. همچنین هنرمندان این سبک از نقاشی اغلب با استفاده از طرح‌ها و نقوش هندسی، اسلیمی نیز آثار زیبایی را خلق می‌کنند. علاوه بر این نقطه‌کوبی یا دات ماندالا را می‌توان با طرح منظره، حیوانات، پرندگان، گل‌ها و چهره انسان و یا به‌صورت تلفیقی اجرا کرد که در این نوشته به‌طور جامع و کامل همه این موارد توضیح داه می‌شود. نقطه‌کوبی روی سطوح مختلفی چون سفال، سرامیک، انواع چوب، شیشه، چرم و سنگ قابل‌اجرا است. برای اجرای این هنر اصیل و زیبا از ابزار و وسایل گوناگون و متنوعی استفاده می‌شود که استفاده از هرکدام به پارامترهای مختلفی بستگی دارد که در ادامه همه این موارد به‌صورت مفصل توضیح داده می‌شود.
نقطه کوبی چیست؟
هنر زیبا و اصیل نقطه‌کوبی نوعی هنر نقاشی است که هنرمند با استفاده از نقاط کوچک و دقیق شکل‌ها و طرح‌های هنری متفاوتی را ایجاد می‌کند. درواقع هنرمند با استفاده از یک سری ابزار و تکنیک‌های خاص یک طرح را با روش نقطه‌گذاری رنگ‌آمیزی و اجرا می‌کند. نقطه‌کوبی با نام‌های دیگری مانند دات ماندالا یا دات آرت نیز شناخته می‌شود که در ادامه به توضیح تفاوت‌های آنها می‌پردازیم.
دلیل اصلی این نام‌گذاری برای این سبک هنری این است که هنرمند کار اجرا و رنگ‌آمیزی طرحش را با استفاده از نقطه‌های بزرگ و کوچک در امتداد خطوط و منحنی‌های طرح اجرا می‌کند. استفاده از نقطه‌های بزرگ و کوچک و رعایت نظم بین آنها نوعی ارزش خطی را در طرح ایجاد می‌کند که درنهایت طرح را زیبا و چشم‌نواز می‌کند.
دات ماندالا، نقطه کوبی یا دات آرت چه تفاوتی دارند؟
زمانی که نقطه‌کوبی را روی طرح‌های ماندالا و یا سایر نقوش هندسی و اسلیمی اجرا می‌کنیم، می‌توانیم از لغت دات ماندالا (Dotmandala) نیز استفاده کنیم. ماندالاها، طرح‌های هندسی دایره‌ای و همگن هستند که از مرکز به اطراف تنظیم و ترسیم می‌شوند. اما زمانی که نقطه‌کوبی روی طرح‌های دیگری چون طبیعت، چهره، پرندگان، حیوانات و سایر موضوعات به جز نقوش هندسی، سنتی و ماندالا استفاده می‌شود، بهتر است از کلمه دات آرت (DotArt) یا داتینگ آرت (Dotting Art) استفاده کنیم. لغت‌های دات ماندالا و دات آرت بیشتر توسط هنرمندان نقطه‌کوبی غیرفارسی‌زبان، در سراسر جهان استفاده می‌شود. درهرصورت هر دو لغت ذکرشده زیرمجموعه نقطه‌کوبی هستند.
تفاوت نقطه کوبی و ماندالا چیست؟
به جرات می‌توان گفت رایج‌ترین و پرتکرارترین سوالی که همیشه مطرح‌شده است، این است که فرق ماندالا و نقطه‌کوبی چیست؟ ماندالا به هنر طراحی خطوط هندسی و اسلیمی گفته می‌شود. به عبارتی شما برای ایجاد یک پترن، سمبل و یا طرح ماندالا از خط‌ها برای ایجاد طرح استفاده می‌کنید و طرح‌هایی تلفیقی از خطوط هندسی و اسلیمی (منحنی و مارپیچی) را به وجود می‌آورید. در انتها طرح ایجادشده را با تکنیک مدنظر رنگ‌آمیزی می‌کنید.
در نقطه‌کوبی شما همان طرح ماندالا یا هر طرح دیگر را تنها با استفاده از نقطه‌ها ایجاد می‌کنید. پس با توجه به تعاریف ذکر شده، می‌توان گفت شاخص‌ترین وجه تمایز ماندالا و نقطه‌کوبی استفاده از خط و نقطه در طرح و رنگ‌آمیزی است.
زمانی یک نقاشی را نقطه‌کوبی می‌نامیم که از هیچ خطی در اجرای کار استفاده‌نشده باشد. شاید دلیل اصلی سؤال شما در مورد تفاوت ماندالاو نقطه‌کوبی این باشد که طراحی اولیه و بیسیک کار شبیه به هم است ولی درنهایت اجرای کار با استفاده از نقطه‌ها، کار را به نقطه‌کوبی تبدیل می‌کند.
ابزار و لوازم هنری لازم برای نقطه کوبی چیست؟
برای نقطه‌کوبی ابزار و لوازم متنوعی می‌توان استفاده کرد که این تنوع به میزان زیادی به نوع سطحی که روی آن کار می‌کنیم، مربوط است. ولی بصورت کلی ما در این قسمت رایج‌ترین ابزار و لوازم هنری را برای نقطه‌کوبی به شما معرفی می‌کنیم.
رنگ‌های نقطه‌کوبی | رنگ اکریلیک
رایج‌ترین رنگ مورداستفاده برای نقطه کوبی رنگ‌های اکریلیک هنری است. دقت کنید در بازار دو نوع رنگ اکریلیک وجود دارد. یکی رنگ اکریلیک ساختمانی که برای رنگ کردن ساختمان استفاده می‌شود و یکی رنگ اکریلیک هنری که به‌منظور اجرای کارهای هنری مورداستفاده قرار می‌گیرد.
رنگی که ما در نقطه‌کوبی از آن صحبت می‌کنیم، رنگ اکریلیک هنری است که کیفیت متریال و ساخت آن از جهات مختلفی با رنگ‌های اکریلیک ساختمانی متفاوت است. پارامترهای بررسی و چرایی استفاده از رنگ‌های اکریلیک هنری و ساختمانی در دوره جامع نقطه‌کوبی کامل بررسی و تفاوت‌ها نشان داده‌شده است.
غلظت رنگ‌های اکریلیک
نکته مهم در استفاده از رنگ‌های اکریلیک هنری، غلظت آنها است که برای استفاده روی هر سطحی باید غلظت مناسب و درستی از رنگ روی سطح کار استفاده شود. منظور از سطح کار همان زمینه کار یا بیس است. به‌طور مثال ممکن است شما بخواهید روی چوب کار کنید، بدین منظور به غلظت مشخص و متفاوتی از رنگ اکریلیک نیاز دارید و برای کار روی سطح سفال و سرامیک به غلظت متفاوتی نیاز دارید.
برای ساخت رنگ اکریلیک مورداستفاده در کار نقطه‌کوبی نیاز داریم رنگ اکریلیک را با یک سری مدیوم‌ها (واسطه‌ها) ترکیب کنیم. برخی هنرمندان برای رسیدن به غلظت موردنظر تنها از آب استفاده می‌کنند. استفاده از آب اشتباه نیست ولی این نکته را در نظر بگیرید که در کیفیت و ماندگاری نهایی و خروجی کار بسیار تاثیرگذار است. دلایل این امر به خصوصیات شیمیایی رنگ برمی‌گردد که در دوره آموزشی کامل در مورد تفاوت‌های استفاده از آب یا مدیوم برای رقیق کردن رنگ و رسیدن به غلظت موردنظر کاملاً صحبت کرده‌ایم و نتایج را به‌صورت عملی نشان داده‌ایم.
بطور خلاصه رنگی که برای نقطه کوبی استفاده می‌شود نه باید زیاد رقیق باشد و نه زیاد غلیظ باشد.
خمیر دورگیر یا لاینر (Liner)
گاهی اوقات برای نقطه‌کوبی می‌توان از خمیر دورگیر یا لاینر نیز استفاده کرد. خمیر دورگیر در ایران بیشتر به نام ویترای معروف است ولی نام صحیح این وسیله هنری لاینر یا خمیر دورگیر است.
خمیر دورگیر در اصل وسیله‌ای است که با استفاده از آن خطوط محیطی یک طرح را اجرا می‌کنند و سپس بواسطه رنگ مخصوص داخل آن خطوط را رنگ‌آمیزی می‌کنند. لاینرها درنهایت یک طرح برجسته برای شما ایجاد می‌کنند. به همین دلیل در نقطه‌کوبی از آنها استفاده می کنیم.
استفاده از خمیر دورگیر یا لاینر مزایا و معایب خودش را دارد. ازجمله مزایای استفاده از لاینرها این است که چون به‌صورت تیوپ‌های خمیری و آماده است، دیگر نیاز نیست مانند رنگ اکریلیک برای رسیدن به غلظت موردنظر با مدیومهای مختلف ترکیب شود. بنابراین به‌صورت مستقیم آماده اجرا روی سطح کار است.
از معایب آن می‌توان به تراکم کم نقطه اشاره کرد. به عبارت ساده‌تر نقطه‌گذاری‌هایی که با استفاده از لاینرها اجرا می‌شود، کوچک هستند و شما نمی‌توانید نقطه‌ها را از یک حد و اندازه‌ای بزرگتر روی سطح بگذارید.
رنگ‌های نگینی یا نقطه کوب‌ها
این مدل رنگ‌ها را با نام دورگیر نگینی یا لاینر نگینی هم در بازار معرفی می‌کنند. این رنگ‌ها در تیوپ‌هایی با مجرای خروجی بزرگتر از لاینر یا خمیر دورگیر در بازار ارائه می‌شوند. این رنگ‌ها نیز چون به‌صورت تیوپی و آماده هستند، استفاده از آنها راحت‌تر است.
تنها تفاوت آنها با لاینر یا خمیر دورگیر در تراکم نقطه خروجی است. مجرای خروجی این رنگ‌ها بزرگتر از لاینرها است. به همین دلیل با استفاده از این رنگ‌ها می‌توان نقطه‌گذاری بزرگتری ایجاد کرد. همچنین به دلایل ذکرشده استفاده از آنها برای قسمت‌هایی که نیاز به نقطه‌گذاری کوچک است سخت می‌شود. البته همه این موارد با ذکر مثال‌های عملی در دوره آموزشی به‌صورت فایل‌های ویدیویی ارائه‌شده است.
قلم نقطه کوبی (Dot Art Brush)
برای انتقال رنگ روی سطح کار از ابزار مختلفی می‌توان استفاده کرد. ازجمله ابزارهایی که می‌توان برای هنر نقطه‌کوبی استفاده کرد، می‌توان به قلم داتینگ، قلم‌موهای هنری، ته مداد یا خودکار، سرسوزن، خلال‌دندان اشاره کرد.
قلم داتینگ (Dot Paint Brush)
قلم‌های موردنیاز برای هنر نقطه کوبی قلم داتینگ (Dot Paint Brush) نام دارند. قلم داتینگ یک نوع ابزار هنری و آرایشی است که برای ایجاد طرح‌ها، نقاشی‌ها و طرح‌های دقیق با نقاط کوچک استفاده می‌شود. این قلم‌ها معمولاً دارای سرهای بسیار نازک و تیز هستند که به کاربر اجازه می‌دهند نقاط کوچکی را روی سطح سفال، چوب، کاغذ، مقوا، سرایم، سنگ و… مخصوصاً در هنگام نقاشی یا طراحی دقیق، ایجاد کنند.
در نقطه کوبی، از قلم‌های نقطه‌کوبی یا همان قلم‌های داتینگ برای ایجاد اشکال، طرح‌های هندسی، نقاط، خطوط نازک و الگوهای جزئی و مینیاتوری استفاده می‌شوند. این نقاط به‌طور تدریجی و با تکرار، به شکل‌ها و موتیف‌های هندسی متفاوت ترکیب می‌شوند و دات ماندالاها و نقطه‌کوبی‌های هنری زیبا و جذاب را ترسیم می‌کنند.
قلم‌های داتینگ همچنین، در آرایش چشم و ناخن نیز استفاده می‌شوند تا جزئیات و طرح‌های خاصی را روی چشم و ناخن ایجاد کند.
این قلم‌ها در انواع مختلفی مانند: نوک فلزی، پلاستیکی، سیلیکونی و… می‌باشند و معمولاً با انواع رنگ‌ها و جوهرهای مختلف قابل‌استفاده هستند. قلم‌های داتینگ ازجمله ابزار مفید برای هنرمندان، طراحان و علاقه‌مندان به هنر و طراحی هستند که به‌دقت و جزئیات کار خود اهمیت می‌دهند. نکته مهم در استفاده از این قلم‌ها، دقت و تمرکز بالا است.
قلم‌مو هنری (Art Brush)
پس از قلم‌های داتینگ پیشنهاد ما به شما استفاده از قلم‌موهای سرگرد و قلم‌موهای شاخه زنی است. در برخی از طرح‌ها شما میتوانید از این قلم‌موهای سرگرد برای نقطه کوبی استفاده کنید. در دوره آموزشی کابرد این قلم‌موها و نوع طرح‌هایی که میتوانید با آنها ایجاد کنید را آموزش داده‌ایم. همچنین میتوانید از قلم‌موهای زمینه با موهای نرم برای رنگ کردن زمینه و بیس کار نقطه‌کوبی استفاده کنید.
سایر ابزار و وسایلی که شما میتوانید با کمک آنها نقطه‌کوبی کنید عبارتند از: ته مداد یا خودکار، سرسوزن، خلال‌دندان و برخی از ابزارهای مجسمه‌سازی سیلیکونی یا پلاستیکی که تصویر برخی از آنها در شکل زیر آمده است.
این نکته را همیشه مدنظر داشته باشید که غالباً اینگونه است که هر چه ابزار باکیفیت‌تری استفاده کنید، نتیجه بهتری می‌گیرید. ولی مهارت و تجربه شما می‌تواند با هر ابزار و وسیله‌ای یک اثر هنری زیبا خلق کند.
مدیوم های هنری مورد استفاده در نقطه‌کوبی (Art Medium)
زمانی که از رنگ اکریلیک برای ایجاد نقطه‌کوبی استفاده می‌کنیم. رنگ‌ها باید مشخصات و ویژگی‌های خاصی داشته باشند تا ما بتوانیم نقطه‌گذاری های دقیق، اصولی و تمیز روی سطح کار داشته باشیم. رنگ‌های اکریلیک هنری که در بازار موجود هستند، عموماً به دو صورت تیوپی و کاسه‌ای وجود دارند. این رنگ‌ها به دلیل غلظت بالا و کرمی مانندی که دارند، برای استفاده مستقیم روی سطح کار نقطه‌کوبی مناسب نیست.
به همین دلیل لازم است این رنگ‌ها را با یک سری مدیومهای مخصوص (واسطه‌ها) رنگ آکریلیک ترکیب کنیم تا به غلظت موردنظر برای یک اجرای درست و دقیق در نقطه‌کوبی برسیم. برخی از این مدیوم‌ها عبارت‌اند از: مدیومهای براق‌کننده، رقیق‌کننده، مات‌کننده و … که در دوره آموزشی به صورت مفصل آنها را معرفی کرده‌ایم و کاربردها و تفاوت عملکرد هر یک را نشان داده‌ایم.
ظروف نگهداری رنگ نقطه‌کوبی
پس ازاینکه رنگ‌های اکریلیک هنری را با مدیوم‌ها ترکیب کردیم و غلظت مناسب رنگ را به‌دست آوردیم. بهتر است که این رنگ‌ها را در ظروف درب دار نگهداری کنیم. همان‌طور که می‌دانید رنگ اکریلیک، خیلی سریع و در مجاورت هوا خشک می‌شود. پس بهتر است برای استفاده طولانی‌مدت از رنگ از ظروف درب دار استفاده کنید. من همیشه ظرف‌های پلاستیکی نگهداری مرکب را به هنرجویان پیشنهاد می‌کنم که به‌سادگی از لوازم تحریری‌ها قابل خریداری است. این‌یکی از راه‌های نگهداری از رنگ‌های ترکیبی ساخته‌شده توسط شما برای نقطه‌کوبی است. شما از هر ظرف درب دار دیگر نیز میتوانید استفاده کنید.
تثبیت کننده های نقطه‌کوبی (Dot Art Varnish)
برای فیکس کردن و تثبیت نقطه‌کوبی شما میتوانید از تثبیت‌کننده‌ها (وارنیش‌ها) استفاده کنید. تثبیت‌کننده‌ها یا وارنیش‌ها جز دسته مدیوم‌ها محسوب می‌شوند با این تفاوت که این نوع از مدیم‌ها برای فینیشینگ و اتمام کار مورداستفاده قرار می‌گیرند. برای استفاده از وارنیش ها هرگز عجله نکنید. مطمئن باشید که سطح کار نقطه‌کوبی شده حتماً خشک‌شده است. سپس اقدام به وارنیش زدن کنید. بسته به نوع کار میتوانید از انواع وارنیش‌های اسپری، رقیق در انواع مختلف مات، براق و نیمه براق استفاده کنید. تنوع وارنیش‌ها در برندهای مختلف هنری بسیار متنوع است. به‌خصوص در برندهای خارجی مانند: winsor and newton و Amsterdam و … نسبت به برندهای ایرانی تنوع بیشتر باکیفیت بالاتری دیده می‌شود.
سخن پایانی
امیدوارم با مطالعه این مطلب درک خوبی از دنیای هنر نقطه کوبی، ابزار و وسایل و جایگاه این هنر پیدا کرده باشید.
می توانید مطالب آموزشی بیشتری را در وبلاگ و پیج اینستاگرام ماندالاگون مشاهده کنید
همواره در ساعات اداری میتوانید در چت آنلاین سایت سوالات مرتبط به موضوع خود را بپرسید و چنانچه برای شرکت در دوره آموزش جامع ماندالا و نقطه کوبی سوالی داشتید می توانید از طریق چت واتس آپ با ما در ارتباط باشید.
جهت مشاهده ویدئوهای ما روی کلمه آپارات کلیک کنید.